Türk Destanları

Türk Destanları

Bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk Edebiyatının da ilk
örnekleri destanlardır. Türk edebiyat geleneği içinde "destan" terimi
birden fazla nazım şekli ve türü için kullanılmış ve kullanılmaktadır.

Eski Türk Edebiyatı nazım şekillerinden mesnevilerin bir bölümü ve
manzum hikâyeler, Anonim edebiyatta ve Âşık edebiyatında koşma veya
mâni dörtlükleri ile yazılan veya söylenen ferdî, sosyal,tarihi, acıklı
veya gülünç olayları tahkiye tekniği ile çeşitli üslûplarla aktaran
nazım türüne ve bu yazıda ele alınan kâinatın, insanlığın, milletlerin
yaradılışını , gelişimini, hayatta kalma mücadelelerini ve çeşitli olay
ve nesnelerle ilgili sebep açıklayan ve Batı Edebiyatında "epope"
terimiyle anılan eserlerin tamamı da Türk edebiyatı geleneği içinde
"destan" adı ile anılmaktadır.
Bütün dünya
edebiyatlarının başlangıç eserleri olan destanlar, çeşitli konularda
yaradılış hikâyeleri yanında, milletlerin hayatında büyük yankılar
uyandırmış bir kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde
ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikayeleridir.

Destanlar bütün bir milletin ortak mücadelesini ortak değerler,
kurallar, anlamlar bütünlüğü içinde yorumladığı ve yaşatıldığı toplumun
geçmişini ve geleceğini temsil ettiği için dünya edebiyatının en ülkücü
eserleri olarak kabul edilirler.
Destanlar her
zaman tarihî gerçekleri doğru biçimde nakletmezler. Destanlarda tarihi
olay ve kahramanlar milletin ortak bilinçaltının, vicdanının istek,
beklenti, doğruları ve değerleri ile idealleştirilir. Eski hatıralarla
birleştirilerek tarihî gerçekmiş gibi anlatılırlar. Her milletin millî
kimlik ve nitelikleri, ortak dünya görüşü , hatıra ve beklentileri
yanında kusurları ve yanlışları da destanlarına yansır.

Cihangirlik tutkusu, kuvvet, binicilik ve savaşçılık yanında verdiği
sözde durma , acizlere ve mağluplara hoşgörü ile yaklaşma, yardımcı
olma Türk destanlarında dile getirilen ortak değer ve kabullerdir.

Türk destanları, kâinatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, Türk
milletinin doğuşu, çeşitli Türk devletlerinin kuruluş gelişme,
çöküşleri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek çok sebeb
açıklayıcı efsaneyi de içinde barındırır.
İlk
örneklerinin manzum olduğu kabul edilen Türk destanlarından Kırgız
Türkleri arasında yaşayan Manas destanı dışında bütünüyle günümüze
gelebilen örnek bulunmamaktadır.
Diğer Türk
destanları çeşitli kaynaklarda özet, epizot, hatıra, kısaltılmış seçme
metinler halinde bulunmaktadır. Türk tarihine ana hatlarıyla
bakıldığında Türk hayatı fetihlerle başlamış ve yeni toprakları yurt
edinerek gelişmiştir. ilk anayurt olan Orta Asya hiç bir zaman terk
edilmemiştir. Türk halkları ilk anayurt olan Orta Asya'dan itibaren
dünya coğrafyası üzerinde geniş alana yayılmış ve bugün yedi Türk
cumhuriyetinde, pek çok özerk toplulukta ve çeşitli devletlerin
idaresinde azınlık halinde yaşamaktadır.
Türk
kültürü de tarih ve coğrafyadaki çok boyutluluğa paralel olarak
çeşitlenmiş farklı seviye ve birikimlerle zenginleşerek ve
farklılaşarak ancak ilk kaynaktan gelen ortaklıklarını sürdürerek
günümüze ulaşmıştır. Bu sebeple Türk destanları da tarihî ve coğrafî
çok boyutluluğun getirdiği dil ve kültür dairelerine paralel olarak
çeşitlenmiştir.