Baymirza Hayit ( 17 Aralık 1917 - .... )

Baymirza Hayit ( 17 Aralık 1917 - .... )

Baymirza Hayit,
Özbekistan'ın Fergana vadisi, Namangan vilayetinin, Yargorgan köyünde
17 Aralık 1917'de doğdu. Annesinin adı Rabiya, babasının adı Hayit
Mirza Mahmutmirzaoğlu'dur. Dokuz çocuklu çiftçi bir ailenin çocuğu olan
Baymirza Hayit Özbek Türkleri'nden olup, çocukluk yılları hayatında
derin akisler bırakacak olan Sovyet kızılordu milislerinin kanlı
eylemleriyle doludur.

Sovyet hakimiyetinin tam olarak sağlanamadığı 1923'lü yıllarda
Baymirza'nın ilk eğitim hayatı mahalle mektebinde din eğitimiyle
başlar. Bir yıl sonra Cedit Mektebine yazılan Hayit, Okulun dördüncü
sınıfından Namangan Vilayeti Talim Terbiye Teknikleri Okuluna geçir.
Yazmaya ve okumaya son derece meraklı olan Hayit ilk yazılarını okulun
duvar gazetesi olan"Bizim Fikir"de neşreder. Okuldaki müsamere ve şiir
günlerinde dikkatleri üzerine çeken Hayit, kısa bir süre sonra
Türkistan yeraltı milliyetçi aydınlarından olan Süleyman Çolpan, Gafur
Gulam, Safizade ve Refik mümin'lerle tanışıp, Çolpan'ın özel alakasına
mazhar olur. Ceditçi ve Türkbirlikçi aydınların, toplandığı Çınaraltı
kahve muhitinde Usta-Çırak usulüne göre Hayit edebiyat ve Musiki
sohbetlerine katılır. Çınaraltı muhiti, Hayit'in daha sonraki yıllarını
manalandıracak olan tarih ve millet şuuru almasının yanında yol,
yordam, usûl, erkân öğreten ikinci bir okul vazifesini görmüştür.

1933 yılı genç Hayit'in hayatında bir dönüm noktasıdır. Çünkü bu yıllar
Stalin'in harekete geçip son geride kalan Türkbirlikçi kişi ve odakları
temizleme hareketinin adı olduğu yıllardır. Halk düşmanı suçlamasıyla,
gerçekten geride kalmış bütün aydınlar temizlenmiştir.

1943'te yüksek okul imtihanını kazanan Hayit önce Andican vilayeti
Sulama (Ziraat) Okuluna, ardından Hokand vilâyetinde Tıp Fakültesine
girerse de, ruhunun bir türlü ısınamadığı bu okulu da bırakıp,
Türkistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'nin 1920-1921 yılları arasında
Savunma Bakanlığı yapmış Ustubayev vasıtasıyla "Taşkent
Üniversitesi'nin Tarih Fakültesi'ne kaydolur. Fakülte sekreterliğinden
Baymirza Hayitoviç Mahmudov olarak düzenlenmiş ilk talebelik kimlik
kartını alır. Hayit bu Rus mantıklı ismin yarısından, önce 1939'da
girmiş olduğu Kızılordu'daki askerlik hizmetinde (Baymirza Hayitov),
geri kalanından da 1942'de Türkistan lejyonuna katıldığında
kurtulacaktır.

Hayit için Taşkent Üniversitesinde, Tarih bölümünden 1937'de mezun
olur. Okul yılları boyunca, yaz tatillerinde kolhozlarda çalışırken,
Stalin diktasının en acı örnekleriyle karşılaşarak hayata
hazırlanmaktadır. Hayit'in yetişmesinde önemli rolleri olan Özbekistan
Milli İttihat Partisi Başkanı Feyzullah Hocayev, Özbekistan Komünist
Partisi Sekreteri Ekmel İkram, büyük şairlerden Abdülraif Fıtrat ve
Süleyman Çolpan gibi tanınmış simalar ve öğretmenler tamamen
temizlenmiş, fakat bu defa da okullarda eğitim verecek öğretmen
kalmamıştır. Sovyet hükümeti yüksek okullarda okuyan öğrencilerin
hızlandırılmış eğitime tabi tutup nizami eğitim enstitüsü'nde üç aylık
kurs sonunda öğretmen olarak görevlendirmektedir. Bu yoldan Enstitü'yü
başarıyla bitiren Hayit, önce Turokargan rayununda, ardından Sir-Derya
buyunda Camacoy ve Sayram köy okullarında öğretmenlik yapıp ardından
Rayun(Kaza) maarif müdürlüğüne tayin edilir. Bu arada Taşkent'e gidip
üniversitedeki imtihanlarına girmektedir. 30 Ekim 1939'da yüksek
dereceyle Taşkent Üniversitesini bitirdiğinde, Hayit'i 2. Dünya harbi
cephesine çağıracak celp kağıdının gelmesine çok fazla bir zaman
kalmamıştır. NKVD'nin gözdağı vermek için tutuklanmalara başlaması
üzerine, Lenin'in karısı Nadya Krupskaya'ya mektup yazması bir şeyi
değiştirmeyecek ve hemen ardından askere çağrılacaktır.

Cepheye gitmeden on beş gün önce annesinin ısrarıyla Tohtahan adında
bir kızla evlenen Hayit, bir daha eşini göremediği gib, ondan olan
çocuğunu da tam elli iki yıl sonra görebileceği uzun bir maceralı yola
çıkacaktır. 1939'un 23 Aralık'ında Namangan'dan yola çıkan Hayit, okul
tatillerinde Sovyet sistemine göre askerlik eğitimi almış olduğundan
Kızılordu'ya Teğmen rütbesiyle katılarak, Polonya cephesinde Çijov
şehrine gelir. Savaş içinde Tankçı sınıfı kursuna tabi tutularak
Polonya cephesinde Tankçı sınıfı kursuna tabi tutularak, Polonya
cephesinde savaşa katılır. Almanlarla yapılan savaş esnasında Beyaz
Rusya'nın Slutsk şehri yakınlarında (1941'de) Almanlara esir düşer.
Alman esir kamplarında uzun ve son derece ağır şartlar altında ölümü
beklediği günlerde, Türkistan'ın Türkçülerinden olup 1920'lerde
Rusya'dan kaçıp, Paris'e yerleşen Mustafa Çokay'ın yardımıyla
kamplardan kurtulur.

Almanların ,Ruslara karşı kurduğu Türkistan lejyonunda görev alan
Hayit, Almanların teslim olmasıyla, müttefik kuvvetlerin Stalin'le
anlaşmaları gereği birkaç kere daha ölümden kıl payı kurtularak, savaş
sonrası Almanya'ya yerleşir.

1947'de Münster/ Westfalen Üniversitesinin Felsefe Fakültesine yazılan
Hayit, bundan böyle hayatını vakfedeceği Sovyet araştırmalarıyla,
Sovyetler Birliği içindeki Türk halklarının siyasi, tarihi ve dini
meseleleri üzerine çalışmaya başlayacaktır. 1950'de parlak bir
dereceyle, hazırlanmış olduğu Türkistan (Hokand ve Alaş urdu) Milli
hükümetleri" adlı teziyle Felsefe doktoru ünvanını kazanır.

1950'de Alman Ruth hanımla evlenen Hayit'in bu evlilikten Ertay ve
Mirza adında iki oğlu, Dilber adında bir kızı ayrıca Özbekistan 'da
evlendiği ilk eşinden olma Bekmirza adında bir oğlu vardır.