EFES ARTEMİS TAPINAĞI

EFES ARTEMİS TAPINAĞI
Bizanslı Philon "Babil'in asma bahçelerini, Olimpos'taki Zeus
Heykelini, Rodos Kolossusu'nu, yüksek piramitlerin kudretli işçiliğini
ve Mausoleus'in mezarını gördüm. Ama bulutlara doğru yükselen Efes'teki
tapınağı gördüğümde, diğerlerinin tümünün gölgede kaldığını hissettim."
diye yazmıştı.

Tanrıça Artemis adına ilk türbe M.Ö.800'lü yıllarda Efes'teki nehrin
yakınındaki bataklık kıyıya yapılmıştı. Bazen Diana da denen Efes
tanrıçası Artemis, Yunan Artemis'iyle aynı değildi. Yunan Artemis'i av
tanrıçasıydı. Efes Artemis'i ise belinden omuzlarına kadar birçok
göğüsle resmedildiği gibi verimlilik, bereket ve doğurganlık
tanrıçasıydı.

Bu eski tapınakta muhtemelen Jüpiterden düşen bir meteorit olduğu
düşünülen kutsal birtaş vardı. Tapınak, sonraki yüzyıllarda birkaç kez
tahrip olmuş ve yeniden inşaa edilmiştir. M.Ö.600'lerde Efes şehri
büyük bir ticaret limanı haline geldi ve Chersiphron adlı bir mimar
yüksek taş kolonları olan yeni ve büyük bir tapınak inşaa etti.

Lidya kralı Croesus, M.Ö.550'de Efes'i ve Anadolu'daki diğer Yunan
şehirlerini fethetti. Bu savaş sırasında mabet tahrip oldu. Croesus,
mimar Theodorus'a daha öncekilerin hepsini gölgede bırakan yeni bir
mabet yaptırdı. Yeni tapınak öncekinin 4 katı büyüklükte 90 metre
yükseklikte ve 45 metre genişlikteydi. Masif bir çatı, yüzden fazla taş
sütunla destekleniyordu

M.Ö. 356'da Herostratus adlı biri tarafından çıkarılan bir yangında
yanarak tahrip oldu. Bundan kısa bir süre sonra o günün en ünlü
heykeltraşı olan Scopas'lı Paros tarafından yeni bir mabet yapıldı.
Romalı tarihçi Pliny'ye göre yeni tapınak, 130 metre uzunlukta ve 68
metre genişlikteydi. Tavanı, yükseklikleri 18 metre olan 127 adet sütun
destekliyordu. İnşaat 120 yıl sürmüştü. Büyük İskender M.Ö.333'de
Efes'e geldiğinde tapınağın inşaası hala devam ediyordu. Bu yeni
tapınak, Yunan tapınakları içinde o güne kadar yapılan en büyük yapı
idi. Tapınağın başka bir özelliği de tamamen mermerden yapılmış
olmasıydı.

M.S. 57'de St. Paul hristiyanlığı yaymak için Efes'e geldi. O kadar
başarılı oldu ki bundan, şehrin demircisi ve tapınaktaki heykellerin
sahiplerinden birisi olan Demetrius büyük bir korkuya kapıldı. Çünkü
Demetrius tapınaktaki heykellerin bir kısmının sahibiydi ve her yıl
tapınağa hacca gelenlerden iyi bir geliri vardı ve insanların dinini
değiştirmesi demek onun geçimini kaybetmesi anlamına geliyordu.
Birlikte ticaret yaptığı
diğer kişileri de yanına alan Demetrius heyecan verici ve "Yaşasın
Efesliler'in Artemisi" diye biten bir söylev yaptı ve halkı galeyana
getirdi. Hemen sonra St. Paul'un yardımcılarından ikisini tutukladılar.
Bunu bir isyan takip etti. Sonuçta St. Paul, tutuklanan yardımcılarıyla
şehri terketti ve Makedonya'ya geri döndü.

262'de Gotların bir akını sırasında büyük Artemis tapınağı yakılıp
yıkıldı. Bir yüzyıl sonra Roma İmparatoru Constantine şehri yeniden
inşaa ettirdi. Fakat hristiyan olduğu için tapınağı restore
ettirmedi.Constantin'in çabalarına rağmen Efes eski günlerine dönemedi.
Çünkü gemilerin demirlediği liman yokolmuştu. Nehrin taşıdığı
alüvyonlar tarafından deniz şehirden uzaklaşmıştı. Zamanla şehir
sakinleri kenti terkettiler. Mabetin kalıntıları başka yapıların ve
heykellerin yapılmasında kullanıldı.

British Museum'dan John Turtle Wood 1863'de tapınağı araştırmaya
başladı. 1869'da 6 metre derinlikte, çamurların içinde tapınağın
temellerini buldu. Bulduğu heykelleri ve bazı kalıntıları British
Museum'a götürdü.

1904'de yine aynı müzeden D.G. Hograth'ın liderliğindeki bir ekip
kazılara devam ettiler ve sitede birbirinin üzerine inşaa edilen 5
tapınak olduğunu keşfettiler. Bugün gelen ziyaretçilere tapınağın
yerini belli etmek için, bataklık halinde olan bölgeye sadece bir tek
sütun dikilmiştir.

Kollarını iki yana açmış, dimdik duran bir tanrıçanın Yunan üslubuna
yabancı bir tarzda betimlendiği ünlü Artemis heykelinin kopyaları
günümüze kadar gelmiştir.