ÇATALHÖYÜK

ÇATALHÖYÜK
Çatalhöyük, Konya'nın Çumra İlçesi sınırlarında olup, ilçenin 10 km .
doğusunda yer almaktadır. Höyük, farklı yükseklikte iki tepe düzü olan
bir tepe şeklindedir. Bu iki yükseltisi nedeniyle çatal sıfatını
almıştır. Çatalhöyük 1958 yılında J. Mellaart tarafından keşfedilmiş,
1961-1963 ve 1965 yıllarında kazısı yapılmıştır. Yüksek tepenin batı
yamacında yapılan araştırmalar neticesinde, 13 yapı katı açığa
çıkarılmıştır. En erken yerleşim katı (1) ise M.Ö. 5500 yıllarına
tarihlenmektedir. Stil kritiği yolu ile yapılan bu tarihleme, C 14
metodu ile de doğrulanmış bulunmaktadır. İlk yerleşme, ilk ev mimarisi
ve ilk kutsal yapılara ait özgün buluntuları ile insanlık tarihine ışık
tutan bir merkezdir.

Çatalhöyük'teki yerleşimin, yani şehirciliğin en iyi bilinen dönemi 7.
ve 11. katlardadır. Dörtgen duvarlı evlerin duvarları birbirine
bitişiktir. Ortak duvar yoktur, her evin kendi müstakil duvarı vardır.
Evler ayrı ayrı planlanmış ve ihtiyaç duyulunca yanına başka bir ev
yapılmıştır. Evlerin bitişik duvarları nedeniyle şehirde sokaklar
mevcut değildir. Ulaşım düz damlar üzerinden olmaktadır. Şehri
sınırlayan ve koruyan sur duvarları niteliğinde herhangi bir buluntuya
rastlanmamıştır. Bina yapımında kullanılan malzeme kerpiç, ağaç ve
kamıştır. Evlerin temel derinlikleri azdır. Duvarlar arasında ağaç
dikmeler vardır. Bu dikmeler üzerine gelen kirişler düz tavanı
taşımaktadır. Tavan üst örtüsü kamış üzerine sıkıştırılmış kil
topraktır. Evler tek katlı olup, eve giriş damda açılan bir delikten
merdivenle olmaktadır. Her ev bir oda ve bir depodan oluşur. Odaların
içinde dörtgen ocaklar, duvarların ön kısımlarında taban döşemesinden
yüksekliği 10- 30 cm . arasında değişen sekiler ve duvar içinde dörtgen
nişler bulunmaktadır. Duvarlar sıvalıdır, sıva üzeri beyaza boyandıktan
sonra sarı, kırmızı ve siyah tonlarda resimler yapılmıştır. Kutsal
odalar diğer odalara nazaran daha büyüktür. Bu evlerin içindeki duvar
resimleri yanında ise orijinal boğa başı, koç başı ve geyik başlarının
sıkıştırılmış kil ile konserve edilmiş trofeleri duvarlara aplike
edilmiştir. Bunların yanında rölyef halinde insan figürleri ile hayvan
figürleri de görünmektedir. Çatalhöyük'te duvar resimleri en erken 10.
en geç 11. tabakada bulunmuştur. En güzel ve gelişmişleri ise 7. ve 5.
tabakalara aittir. Bu resimler paleolitik insanın mağara duvarlarına
yaptığı resimlerin bir gelenek olarak devamıdır. İnanç olarak avın
bereketi için yapılan resimlerdir. Geç döneme doğru duvar resimlerinde
ev sahnelerinin azaldığı ve kuş motifleri ile geometrik desenlerin
ortaya çıktığı görülür.

Duvarlara resmedilmiş olan akbabalar tarafından parçalanan başsız insan
figürlerinin ölü gömme adetleri ile ilgili olduğu sanılmaktadır.
Akbabalar tarafından et kısmı yenerek temizlenen kemikler toparlanarak
hasırlardan yapılmış bir örtüye sarılır ve ev içindeki şekillerin
altına gömülürdü. Şekiller altında yapılan araştırmalarda çok sayıda
iskelet ortaya çıkarılmıştır. Ölü hediyesi olarak kemikten yapılmış
aletler, renkli taşlar, kesici aletlerden taştan baltalar, deniz
kabuğundan yapılmış boncuklar konmuştur. Çatalhöyük kazısında ele geçen
heykelcikler bize ana tanrıça kültürünün (tapınma) başlangıcı ve
zamanın inançları hakkında özgün bilgiler vermektedir. Pişmiş toprak ve
taştan yapılmış bu heykelcikler 5 ila 15 cm . arasında değişen
büyüklüktedir. Şişman, iri göğüslü, büyük kalçalı ve zaman zaman doğum
yapar vaziyette tasvir edilmişlerdir. Bu özellikleri bolluk ve bereketi
temsil etmeleri nedeniyledir. Çatalhöyük'te ele geçen alet ve
malzemelerin hemen hepsi taş, pişmiş toprak, baltalar, sığ tabaklar,
yüksek kabartma bereket tanrıçası motifleri ile süs eşyası olarak
kullanılan bilezik ve kolyelerdir. Pişmiş topraktan iri taneli hamura
sahip, çarksız siyah ve kiremit renkli kaplar ve çanaklar bulunmuştur.
Ayrıca ana tanrıça ve mukaddes hayvan figürü de pişmiş topraktan
yapılmıştır. Kemikten yapılmış kesici ve delici aletler ile obsidyenden
yapılmış mızrak ve ok uçları Çatalhöyük'te kullanılan en önemli
malzemelerdir.

Çatalhöyük'te 1996 yılına kadar kazı yapılmamış; bu yıldan itibaren
İngiliz Arkeoloji Enstitüsü tarafından Ian Hodder başkanlığında
kazılara devam edilmiştir. Kazı buluntuları Konya Arkeoloji
Müzesi'ndedir. Bunların bir kısmı teşhir edilmiş, diğerleri ise
depolarda koruma altına alınmış durumdadır.