Gerileme (1699 - 1792)

[Admin]

Gerileme (1699 - 1792)


Ana madde: Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi
Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi, Osmanlı tarihinde Karlofça Antlaşması’ndan (1699) başlayarak, Yaş Antlaşmasına kadar (1792) geçen süreye denir.
Bu dönemde Karlofça ve İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen yerleri geri almak ve mevcut toprakları korumak amacıyla batıda Avusturya ve Venedik, kuzeyde Rusya ve doğuda İran ile savaşlar yapılmıştır.
Bu yüzyılda Avrupa’dan geri kalındığı Pasarofça Antlaşması’ndan itibaren kabul edilmiş ve yapılan ıslahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
26 Ocak 1699 tarihinde Almanya-Roma Germen İmparatorluğu,Avusturya Arşidüklüğü imzalanan Karlofça Antlaşması, Osmanlı-Kutsal ittifak Savaşları'nı bitirmiştir. Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin toprak kaybettiği ilk antlaşmadır. Bu tarihten sonra Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemi başlamıştır. Papa tarafından Osmanlı Devleti'ne karşı Almanya İmparatorluğu, Avusturya Arşidüklüğü, Lehistan(Polonya Krallığı), Rusya Çarlığı, Malta Sen Jean Şövalyeleri Tarikati ve Venediklilerden(İtalyan) oluşan bir ittifak ile uzun süren savaşlar sonunda yorgun düşen Osmanlı Devleti, Banat ve Temeşvar hariç, bütün Macaristan ve Erdel Beyliği Avusturya'ya, Ukrayna ve Podolya Lehistan'a, Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakmıştır.

[Admin]

Karlofça Antlaşması, (26 Ocak 1699), Osmanlı Devleti ile Avusturya İmparatorluğu arasında ve murat imzalanmış olan bir barış antlaşmasıdır. Karlofça bugünkü Sırbistan'ın sınırları içinde yer alan küçük bir kasabadır.Antlaşma Osmanlı-Kutsal ittifak Savaşları'nı bitirmiştir.
Sultan II. Mustafa döneminde Osmanlılar Avusturya İmparatorluğu üzerine üç büyük sefer düzenlediler. Ancak 11 Eylül 1697'de uğranılan Zenta yenilgisiyle ile Osmanlı Devleti bir anda savunmasız kaldı. Bu arada Venedikliler, Mora ve Dalmaçya'ya, Lehistan ise Boğdan'a saldırmışlardı. Aynı dönemde Rusya'nın başına Deli Petro geçmişti. Deli Petro ordusunu modernize etmiş, boğazlardan Akdeniz'e inme ve Karadeniz'e egemen olma çabalarına girişmişti. 1695'deki saldırıda başarısız olmuş, fakat bir yıl sonra Azak Kalesi'ni ele geçirmişti (6 Ağustos 1696).
Papa
Osmanlı Devleti'ne karşı Avusturya, Lehistan, Rusya,Malta ve
Venediklilerden oluşan bir ittifak oluşturdu. Uzun süren savaşlar
sonunda Osmanlı Devleti yorgun düştü. Özellikle İngiliz hükümetinin araya girmesi sonucu, Sultan II. Mustafa barışa razı oldu. İmzalanan Karlofça Antlaşması ile Banat ve Temeşvar hariç, bütün Macaristan ve Erdel Beyliği Avusturya'ya, Ukrayna ve Podolya Lehistan'a, Mora ve Dalmaçya
kıyıları Venediklilere bırakıldı. Ayrıca barışın süresi 25 yıl olarak
belirlenirken, antlaşmanın garantör devleti de Avusturya olmuştur.
Karlofça Antlaşması, Osmanlı
Devleti'nin batıda büyük çapta toprak kaybettiği ilk antlaşmadır.
Karlofça Antlaşması'ndan sonra Osmalı Devleti kaybettiği toprakları
geri alma siyaseti izlemeye başlamıştır. Böylece duraklama dönemi
biterken,gerileme dönemi başlamıştır. İngiltere'nin barış görüşmelerine aracı olmasının asıl sebebi Akdeniz'in ve Doğu Avrupa'nın Rusya kontrolüne girmesini engellemek idi.

[Admin]

Lâle Devri, Osmanlı Devleti'nde, 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 yılındaki Patrona Halil İsyanı ile sona eren dönemdir. Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır. Zevk ve sefâ devri olarak bilinir. Adını, o dönemde İstanbul'da yetiştirilen ve zamanla ünü dünyaya yayılan lale çiçeklerinden alır.
Osmanlı Devleti ilk defa bu devirde batıdan bazı yenilikleri almaya başladı.
Nedim, Lâle Devri'nin günlük hayatını ve İstanbul'un tasvirini aşağıdaki unutulmaz mısralarla yapmıştır:
Bu sehri İstanbul kî, bî misl ü behâdir;
Bir sengine yekpare Acem mülki fedadir.
Bazari hüner madeni ilm ü ulemadir.



"Lâle Devri'nde İstanbul" isimli tablo





İnce ve hassas bir ruha sahip olan Sultan III. Ahmet, sadrazam Damat
İbrahim Paşa ile uyum içerisinde çalışmış, bu sırada yaşanan Lâle
Devri'nde sanata, edebiyata ve toplumsal hayata özgün bir anlayış
getirilmişti. Sultan III. Ahmet, Topkapı Sarayı ile Yeni Câmii'de birer kütüphane, Ayasofya'da
Bâb-ı Humâyun'un karşısında Türk sanat şaheserlerinden sayılan Sultan
Üçüncü Ahmet Çeşmesi ve İstanbul'un su ihtiyacını karşılamak amacıyla
da Deryayi Sim adlı bir su bendi inşa ettirmiştir.
Bunlardan başka Üsküdar Yeni Vâlide Câmii, Çorlulu Ali Paşa
Medresesi, Damat İbrahim Paşa Camii ve Külliyesi, İstanbul'da Yeni
Postane arkasında Daarül Hadis ve Sebil, Ortaköy Camii önündeki çeşme,
Üsküdar Şemsi Paşa'da Hüsrev Ağa Camii önündeki çeşme ve Çubuklu Camii
yanındaki Mesire Çeşmesi gibi eserler yine bu dönemde yapılmıştır.
Dönemin belki de en gözde eseri olan Sâdâbâd, maalesef günümüze kadar gelememiş, bize yıkıntıdan fazla bir şey kalmamıştır.
Ana madde: Patrona Halil İsyanı
Halkın büyük bir kısmı zor durumdayken İstanbul'da bazı devlet
büyüklerinin rahat bir yaşam sürdürmeleri, eğlenceye düşkünlükleri
huzursuzluklara sebep oluyordu. Patrona Halil
isimli bir hamam tellakı bu durumdan memnun olmayan halkı da yanına
katarak isyan çıkardı. İsyan sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam
edildi ve yakınları öldürüldü. Padişah III. Ahmet tahttan indirildi ve
yerine I. Mahmut getirildi.

[Admin]

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı Osmanlıların yenik düşmesiyle sonuçlanmış bir savaştır. Bu savaşın sonucunda Ukrayna'nın güneyi, Kuzey Kafkaslar ve Kırım Rusya'nın eline geçmiştir.

Konu başlıkları [gizle] 1 Savaşın Nedenleri 2 Savaşın Cepheleri 3 Savaşın Sonuçlanması 4 Kaynakça

//


Savaşın Nedenleri [değiştir]


Savaş ilk önce Lehistan'da kralla soylular arasında çıkan bir anlaşmazlık yüzünden başladı. Rus Çariçesi II. Katerina Lehistan'ı parçalamak amacıyla Lehistan'ın içişlerine karışıyordu. Kralı soylulara karşı desteklemek amacıyla bölgeye Kazak Rus askerlerini gönderdi. Askerler Osmanlı Devleti sınırları içindeki Balta kentine girerek katliam yaptılar.^{[kaynak belirtilmeli]} Osmanlı padişahı III. Mustafa bu durumu protesto ederek 25 Eylül 1768 tarihinde Rusya'ya savaş açtı. Lehistan'da krala karşı çıkan soylular Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldılar. Birleşik Krallık da Rus donanmasına danışmanlar göndererek Rusya'nın yanında yer aldı.

Savaşın Cepheleri [değiştir]



Sakız adası açıklarında Osmanlılarla Ruslar arasında yapılan deniz savaşı (1770)





Savaşın başlamasıyla Lehistan 3 büyük kuvvet (Prusya, Avusturya ve Rusya) tarafından kıskaca alındı. Rus generali Aleksandr Suvorov Leh ordusunu 23 Mayıs 1771 tarihinde Lanckorona'da, 23 Kasım 1771 tarihinde de Stolowice'de yendi. Böylece Lehistan'daki savaş sona erdi. Kazandığı bu zaferlerle yıldızı parlayan Suvorov Osmanlı cephesine gönderildi.
Kırım Hanı Kırım Giray Şubat 1769'da Güney Rusya'ya başarılı akınlar yaptı. Sadrazam Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa 1 Mayıs 1769’da ve sadrazam Moldovancı Ali Paşa 12 Ağustos 1769’da
iki başarılı Hotin seferi yaptılar. Fakat Kırım Giray'ın ölümünden
sonra Rus orduları Kırım'a girdiler. Yeniçerilerin artan
başarısızlıkları ve emre karşı çıkmaları gibi nedenlerle Ruslar Eflak ve Boğdan'a girdiler. 21 Eylül 1769 tarihinde de Hotin'i ele geçirdiler. Ruslar Osmanlı Devletini içten çökertmek için Mora Yarımadasındaki Rumlar arasında ayaklanma çıkarttılar. Kaptan-ı Derya Mandalzade Hüsameddin Paşa 9 Nisan 1770 tarihinde Mora Yarımadasına bir çıkartma yaparak bu ayaklanmayı bastırdı.
Ancak Osmanlıların Balkanlarda Rusya karşısındaki yenilgileri devam etti. Rus kumandanı Petro Rumyantsev 7 Temmuz 1770'de Prut nehrinin bir kolu olan Larga nehri boylarında Kartal ovasinda yapılan bir savaşta Osmanlı yeniçerileri ve Kırım tatarları büyük bir yenilgiye uğrattı. Rus birlikleri İsmail, Akkerman, Bender kalelerini ellerine geçirdiler.
Ayrıca Çariçe II. Katerina Aleksey Grigoryeviç Orlov komutasındaki Rus donanmasını Baltık Denizi'nden Akdeniz'e gönderdi. İlk defa Akdeniz'e savaşa giren Rus donanması İzmir yakınlarında Çeşme burnu ile Sakız adası arasında Osmanlı donanmasıyla savaşa tutuştu. 5-7 Temmuz 1770 tarihleri arasında yapılan bu savaşta Rus donanması Osmanlıları büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu olaydan sonra Rus donanması 1770 -1774 yılları arasında 5 yıl daha Ege Denizi'nde kaldı. Bilinmeyen nedenlerle 2 Kasım 1772 ve 9 -10 Haziran 1774 tarihlerinde iki kez daha Çeşme Limanı'na gelerek kaleyi ve şehri tekrar topa tuttu.
Osmanlı orduları 2 Ağustos 1771’de Özi (Kırım), 12 Eylül 1771’de Yerköy (Boğdan), 29 Haziran 1773’te Silistre (Boğdan), 20 Ekim 1773’te Varna'da bazı zaferler kazanıldılar. Ancak 1774 yılında Rumyantsev'in komutası altında tekrar saldırıyla geçen Rus ordusu Tuna nehrini geçerek Şumnu'ya doğru ilerlemeğe başladı. Bu sırada Osmanlı tahtı el değiştirmiş, III. Mustafa'nın yerine kardeşi I. Abdülhamit geçmişti. Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa Rus ordusunu karşılamak üzere yeniçeri Ağası Yeğen Mehmed Paşa kumandasında gönderdiği bir ordu Kozluca’da Rumyantsev'in ordusuna yenildi. Rumyantsev bu başarıdan sonra Şumnu'ya kadar ilerledi.

Savaşın Sonuçlanması [değiştir]


Ana madde: Küçük Kaynarca Antlaşması

Çariçe II. Katerina'nın Osmanlıları yenmesini gösteren temsili bir tablo (Stefano Torelli 1772)





21 Temmuz 1774 tarihinde tahta yeni geçmiş olan Osmanlı padişahı I. Abdülhamit Küçük Kaynarca Antlaşmasını imzalayarak savaşa son verdi. Bu antlaşmayla Kırım'a bağımsızlığı verildi. Ama Rusya'nın asıl amacı bağımsız olan Kırım'ı kısa bir süre sonra topraklarına katmaktı. 9 yıl sonra 1783 yılında Rusya Kırım'ı resmen kendine bağladı. Kısa bir süre sonra da Ruslarla Osmanlılar arasında tekrar savaş çıktı.

[Admin]

Nizam-ı Cedid Kavramı [değiştir]


Yeni Düzen anlamını taşıyan Nizam-ı Cedid deyimi, Osmanlı Devleti'nin gerileme devrinde, askerin ıslah ve yenileştirilmesine karşılık gelir. III. Selim'den önce Nizam-ı Cedid kavramının kullanıldığı görülmektedir.
1689-1691 yılları arasında sadrazamlık yapan Köprülü Fazıl Mustafa Paşa döneminde, Hristiyanların, Musevi
ve Kıptilerin cizyelerinin tek elden toplanması, Cizye Kalemi'ne kayıt
ve tescil edilerek, hem tahsilatın emektar ve mutemet cizyedarlar
tarafından icrası, hem de devlete fazla irad temini için yapılan
yeniliğe Nizam-ı Cedid Tertibi denmiştir.
1717 yılında İstanbul'a gelen Fransız subayı De Rochefort'un, sadaret kayslahat projesinin tercümesinde, yapılacak askeri yeniliğe Nizam-ı Cedid denmiştir.
Eski usül ve teşkilatı ifade eden Nizam-ı Kadim'e mukabil,ileri bir düzen kurma faaliyetini ifade için kullanılan Nizam-ı Cedid tabiri ise III. Selim zamanında yaygınlaşmıştır. III. Selim'in 1790 Ziştovi ve 1792 Yaş antlaşmalarıyla Avusturya ve Rusya ile harbe son verdikten sonra, devleti düştüğü zorluktan kurtarmak için yapmayı kararlaştırdığı harekat da Nizam-ı Cedid adıyla anılır.
Nizam-ı Cedid'i iki anlamda inceleyebiliriz

1. Dar Anlam: Avrupa usülünde yetiştirilmek istenen talimli asker
   
2. Geniş Anlam: Yeniçeriliği kaldırmak veya hiç değilse faydalanabilecek şekle getirmek, Avrupa
   talim usülünü yeni kurulan askeri kuvvetin baskısı ile kabul ettirmek,
   ulemanın çağdışı düşüncesine karşı koyup nüfuzlarını kırmak, Osmanlı Devleti'ni Avrupa'nın
   ilim, sanat, ticaret, ziraat, teknik ve sanayide yaptığı ilerlemelere
   ortak etmek için gelişen yenilik hareketlerinin bütünü.
   

III. Selim, Ziştovi ve Yaş
Antlaşmaları'ndan sonra, pek çok ıslahat yapmaya karar vermişti. İşe
başlamadan önce, devlet adamlarının bu konudaki fikirlerini öğrenmek
istedi. Böylece hem onların devlete ait düşüncelerini ve askeri ıslahat
hakkındaki görüşlerini öğrenmek imkanı bulacak, hem de istihdam edeceği
ekibin bilgi derecesini ve kabiliyetini öğrenip, onları faydalı
olabilecekleri sahalarda çalıştıracaktı.

Layiha veren devlet adamlarını, ayrıldıkları gruplara göre şöyle isimlendirebiliriz:

1. Kanuni devrindeki kanun ve nizamlara dönüldüğü takdirde, ordunun düzenleneceğine inanan ve kendilerine muhafazakar diyebileceğimiz grup
   
2. Avrupa savaş usüllerini ve talimlerini, "eski kanun ve nizamdır" diye kabul ettirmek isteyen, kendilerine telifçi diyebileceğimiz grup
   
3. Yeniçerilerin
   asla ıslah edilemeyeceğine inanarak, yeni bir askeri ordu kurulmasını
   savunan ve kendilerine "inkılapçılar" diyebileceğimiz grup.
   

Nizam-ı Cedid Ekibi [değiştir]


Yeni bir ocağın kurulmasına karar verilmesinin en mühim sebebi, yeniçerilerin ıslah edilmesinin çok zor olmasıydı. Bu ıslahat düşüncesini benimseyen III. Selim
henüz tahta çıktığı sıralarda bu düşünceyi benimsemiş olan, açık
fikirli ve yenilikçi taraftar bir ekibi toplantıya çağırdı. Bu ekibin
başına da Rumeli Kazaskeri İsmail Paşazade Esseyid İbrahim İsmet Bey'i getirdi.
Yayla İmamı Risalesi'ne göre, Nizam-ı Cedid programı 72 maddeden oluşmuştur. Osmanlı Devleti bu ıslahatı yaparken Fransa'dan yardım istemiş, 1796 yılında konuyla ilgili olarak top, humbara dökümcüsü, top kundağı ve tüfenkçi işçileri gelmişti. Ayrıca, bir süre sonra Fransa'dan General Menand başkanlığında ve amele başı Bamilo ilen gelen heyetle birlikte Prusya'dan da subay ve danışmanlar geldi. Bunlardan Albay Von Goetze, 1798'de III. Selim'in isteği üzerine Osmanlı kara birliklerinde incelemelerde bulundu.

Merkezi Teşkilatta Nizam-ı Cedid'in Yeri [değiştir]


Yeniçerilerin kuşkulandırılması, düşmanlıklarının kazanılması ve
işin daha baştan bitmesi gibi mahsurlar içerdiğinden Nizam-ı Cedid ayrı
bir ocak değil de Yeni Asker, Bostancı, Tüfenkçi Ocakları adıyla
Bostaniyan-ı Hassa Ocağı'na bağlandı.

Nizam-ı Cedid Ordusu [değiştir]


III. Selim'in topladığı bir mecliste, Sultan Süleyman
devrindeki düzene dönülürse işlerin kolaylaşacağı fikri taraftar
bulunca, ilk önce ocağa haftalık belli düzende talim yapılması fikri
sorulmuş ancak ocak ağalarından olumsuz yanıt alınmıştır. Bunu üzerine
Nizam-ı Cedid ordusunun kurulmasına karar verilmiştir. Yeniçerilerin tepkisini çekmemek için ise Bostancı Ocağı'na bağlı Bostancı Tüfenkçisi adı altında kurulmuştur.
İlk kışla Cezayirli Gazi Hasan Paşa'ya ait olan Levend Çiftliği'nde kurulmuş, daha sonra artan destekle beraber önce Üsküdar'da daha sonra da Üsküdar merkez olmak üzere Anadolu'da ortalar kurulmuştur. Bugünkü Selimiye Kışlası'nın temellerinin atıldığı Üsküdar Kışlası'na bağlı olan Anadolu'daki ortalar şöyleydi:Ankara Ortası, Bolu Ortası, Kayseri Ortası, Kastamonu Ortası, Kütahya Ortası, Kırşehir Ortası, Amasya Ortası, Sivas Ortası, Aydın Ortası, Çankırı Ortası, Çorum Ortası,Aksaray Ortası, Menteşe Ortası, Seydişehir Ortası, Niğde Ortası, Hamid Ortası, Manisa Ortası, İçel Ortası ve Karaman Süvari Ortası.
Bu ortaların kurulmasıyla beraber Nizam-ı Cedid Ordusu'nun mevcudu
230000'e yaklaşmıştır. Askerler 25 yaşını geçmemiş, yiğit, asil, ve
temiz ailelerden seçilir; bunlara önce usul ve erkan öğretilirdi.
Ocakta her bir üye arasında kefalet sistemi geliştirilmişti; böylece
firarlar engelleniyordu.